„გალობანი სინანულისანი“

მსოფლიოში განუმეორებელი ტიტულ–თიკუნი „აღმაშენებელი“ არ აკმარა მას ისტორიამ. „ღმერთკაცად“ მოიხსენიებს შთამომავლობა... და მაინც, მეფეთ–მეფე „ვერ ისვენებს საფლავში ახლაც...“

რა ძნელია და რა ადვილი გაიგო, რატომ ტიროდა სინანულის ცრემლებით მეფე, რომელსაც  „ტანზე ქრისტესი აცვია კვართი“, „მხარზე ვეება გაუდევს ლოდი და მოდის – თითქოს უტვირთოდ მოდის“–, ან კაცი, „ვინც მტერნი გასხნა...“

„გელათის საყდარს“ ის ამ წუთებშიც თვალს არ აშორებს, ქართველთა კერას დღემდე დარაჯობს... მისი გულის გუგუნიდან „გალობანი სინანულისანი“ მოისმის უწყვეტად. რა სინანულია ასეთი ცრემლიანი, „ასეთი ცოდავა რა გაქვს მეფეო, მიუტევები?“

დავით აღმაშნებელი პიროვნების ფართო გაგებიდან ამოდის. ის თავისთავს უყურებს როგორც პირველი ადამიანის შთამომავალს. ცნობილია, რომ ძველი ფილოსოფიური და რელიგიური შეხედულებების თანახმად, ადამიანი პირველცოდვის გამო დასცილდა „ღვთაებრივ ადამიანს“, „ზეციურ კაცს,“  ხოლო პირველსახისგან დაშორება ადამიანის შემდგომი დაცემისა და ცოდვათა გამრავლების საფუძველი გახდა. ამდენად, იგი თავისთა ცოდვათა დასაბამს პირველცოდვის კოსმიურ ფაქტში ხედავს... ამ აზრითაა გამსჭვალული „გალობანი სინანულისანი“, რომლის მხატვრულ სახეს სინანულს მიცემული პიროვნების შინაგანი ჰარმონია წარმოქმნის.

„1125 წლის დამდეგს დავით მეფე ტფილისის სასახლეში იყო.

საახალწლო დღეები იმ წლის საშინაო და საგარეო განაზრახთა განსჯას მოანდომა.

რომელიღაც დიდი საომარი ლაშქრობისათვის ემზადებოდა მეფე იმ ზამთარს.

...როცა უეცრად ფიქრი შეიბრუნა და მის აზრსაბრუნავში ერთბაშად ამოიმართა მარადიული საკითხავნი ცხოვრებისანი – სააღსარებო საკითხავნი.

დიახ, – რა იყო ჩემი წუთისოფელი, ანუ საწუთრო, ანუ „საწუთოი“, ვითარცა კაცისა, ვითარცა ხელმწიფისა... ანუ ვინა ვარ, ანუ ვინ ვიყავ მე?!

და იმ დღეებში უნდა განესრულებინა დავით აღმაშენებელს „ გალობანი სინანულისანი“, „გასაოცარი აღსარება, პოეზია და ფილოსოფია“(ლევან სანიკიძე, დავითიან–თამარიანი, თბ.,1994,გვ., 232).

უფლისადმი მიმართვით იწყება სინანული, ჰიმნოგრაფიული კანონის დაცვით...

უმადლო და უმადური გექმენიო: „ხოლო მე უმადლო გექმენ“ (გალობა პირველი). ბუნებისგან მონიჭებული ძალები ვერ გამოვიყენე და ბოროტება „დავჰბადეო“: „ბუნებითნი რაი ძალნი არა რჯულთაებრ ვიხუმიენ, მსგავსებისაგან დავაკლდი და დავჰბადე ბოროტი“.

ღვთისმშობლის წინაშე იჩოქებს და ინანიებს: „ქალწულო, ბრალეულთა თავსმდებო, რომელმან სიტყვაი განაზრქე ხორცითა და კარვითა მიწისაითა, სიზრაქე უსასოებისაი განმძარცვე, რაითა მონანული შეგივრდე შენ!“

...და გრძელდება შუა საუკუნეთა ქართული ლიტერატურული სინამდვილის იდეოლოგიისა და ესთეტიკური  მრწამსის გამოხატვით, ნაწარმოების ღერძი სასულიერო ლირიკაში კარგად ცნობილი სინანულის მოტივია. მასში ადამიანის შეცოდების ბიბლიური ისტორიის ფონზე დახასიათებულია დავითის პიროვნული ცოდვები. მაგრამ ავტორის პირადული განცდა ამაღლებულია ზოგადსაკაცობრიო ტკივილამდე:

„ბილწ ვნებებს დავემონეო...

არც კაენური მკვლელობა დამკლებიაო..

ყოველი „შეგონებისა მწვირე“ მე უარესად „ვამრავალწილე“.

ყოველ ცოდვილთა შორის მე ვარ ცოდვილი უდიდესი. მე ვარ ყოველ სიბილწეთა შესავსებელი. „ხორცთა სჯულს“ დავემონეო (მაკედონელიც ხომ ასეთ „სისუსტეს“ უჩიოდა, ამბობს ლევან სანიკიძე, საყვარელი ქალისადმი ტრფიალებაც „იმონებდა“ სხეულებრივი ანაგებით სრულქმნილ კაციშვილს).

ციურ ძალებს ვეთაყვანებოდიო, საღვთო საქმეებში ვეჭვობდიო... საღვთო წიგნთა სჯულნი დავთრგუნეო...

ოქრო–ვერცხლი  თიხასავით ვიუნჯე, მლიქვნელობასა და მსტოვართა შენასმენს ყური შევუტკბეო...

შეიძლება ბევრმა იკითხოს, ამ მეფის პიროვნული ღირსებისა და პატივის შესახებ, ამგვარი „თვითაღიარების“ შემდგომაც რატომ ამბობენ –„დავით–სულითა ღვთით ანაბეჭდითა“... ეს საკმარისი ცოდვათა ჩამონათვალი არ არის?! არ კმარაო?!

რა ადვილია სხვისი ცოდვების ჩამონათვალში „სიკვდილის“ პოვნა, და რა ძნელია საკუთარი ცოდვებისათვის თვალებში ჩახედვა.

ეს არის სწორედ პიროვნული ღირსებისა და პატივის საკითხი: „საქართველოს ყოვლის მპყრობელმან“, ქართული მიწა–წყლის ღირსმსახურმა, მან ვინც „გასწია“ საქართველო „ნიკოფსიითგან დარუბანდამდე“ სულის სიმშვიდე „ვერსით“ იპოვა და მეფეთ მეფეს ყველა ცოდვა „გაუმხილა“. აღმაშენებელი – მეფე და სარდალი – უფლისა და შთამომავლობის წინაშე „განძარცვა“ და ამ საქციელით (და ეს არის ჩემი სათქმელიც!) მაგალითი მოგვცა, ჩვენს განვლილ ცხოვრებაზე წუხილი შევძლოთ, სიმართლეს თვალი გავუსწოროთ... ადამიანური ნაკლოვანებების არ შეგვეშინდეს და უარი ვუთხრათ გულისთქმას, გახრწნას, გარყვნას...

მთავარი ჯერ არ თქმულა,  „გალობანი სინანულისანი“ სხვა რამესაც გვეუბნება: „თუმცა ყოველი გრძნობა გავრყვენ და გავხრწენ, უცხო ღმერთის წინაშე არასდროს არ მილოცია, არც უცხო რაიმე სარწმუნოება სულში ფიქრადაც არ გამივლია“(„გალობანი სინანულისანი“).

მეფეს უფლება მიუცია საკუთარი თავისთვის ეთხოვა ღვთისმშობლისა და მისი ღვთაება–ძისთვის:

„...და მე ქედდადრეკილი წარმოგიდგე განკითხვად, მსაჯული მართალ სჯიდე,

...

ცოდვილთა ჰგვემდეს ცეცხლი, მაშინ შემიწყალე, იესუ ჩემო!

...

გარნა მე შენითა ოხითა, დედოფალო, ვესავ ხილვად ნათელსა

ძისა შენისასა და ნათელსა ზეშთა საუკუნეთასა“.

ღვთისმშობლისადმი მოწიწება გამოსჭვივის მეფის საოცარ აღსარებაში. მე შენი ნათლის უშუალო ხილვას ვერ შევიძლებ, მაგრამ შენი მეოხებით შენი ძის ნათელს კი ვიხილავო.

„გალობანი სინანულისანი“– მეფის ღაღადი თავის ცოდვილ ბუნებასა და შინაგან კათარზისზე საზოგადოებრივ რეზონანსს იღებს. უინტიმურესი განცდები სააშკარაოზეა გამოტანილი, მაგრამ გალობათა გმირი დავითი საკუთარ შეცოდებათა ტყვე კი არ არის, არამედ განმგებელია მათი. ცოდვათა შეგნებით ცოდვა უკვე დაძლეულია. სულიერი საწყისი შინაგან წინააღმდეგობათა დაძლევით ზეიმობს ხორციელზე.

დავითის  „გალობათა“ შესახებ შეიძლება გავიმეოროთ ის, რასაც დანტეს „ღვთაებრივი კომედიის“ გამო აღნიშნავენ: „გალობანი სინანულისანი“ არის ჰიმნი ადამიანისა, რომელიც სამყაროს საფეხურთა დამავალი და აღმავალი სვლით შინაგან განწმენდასა და სრულქმნას აღწევს“ (ქართული მწერლობა, წიგნი I, თბ., 1984, გვ.,91).

რა ძნელია და რა ადვილი ერთდროულად გაიგო ორი რამ:

„ჯვარითა მტერთა მძლეველი–მე დავით ვარ უძლეველი“ 

და „ნუ იხსენებ ძვირთა ჩემთა, და ნუ დამსჯი მე ქვესკნელთა თანა“.

თუმცა ქართველმა ხალხმა ამის გაგება შესძლო, საუკუნეთა მანძილზე არაერთი ლეგენდა შეთხზა „ღმერთკაცის“ პატივისცემის ნიშნად. ესეც გამონაგონია, დავითმა დაიბარა – გზაზე დამმარხეთ, რათა ჩემმა ხალხმა ჩემს ცოდვილ გულზე იაროსო... ამ ლეგენდას რეალური,  ფაქტობრივი, გენიალური, უპოეტურესი, ლეგენდარული გაგრძელება მოჰყვა... დავითის „ჰიმნი ადამიანზე“ შოთამ გააგრძელა, ლეგენდა ლეგენდად აქციაო...