კრაზანა

"როგორც ფქვილის გარეშე არ შეიძლება პურის გამოცხობა, ასევე კრაზანას გარეშე არ შეიძლება მრავალი ავადმყოფობის მკურნალობა" – ამბობდნენ ძველად მკურნალები.  მაგრამ მე სხვა კრაზანაზე მინდა ვისაუბრო, კრაზანაზე, რომელიც Nჯერ შეიძლება წაიკითხო დიდი ემოციის ფონზე..... რომელიც არასოდეს ამოიწურება... რომელიც ახალგაზრდობისთვის სულიერი სიმტკიცის მაგალითია... რომელმაც შთააგონა იდეებისთვის თავგანწირვა სამამულო ომის გმირებს.... რომელმაც ცრემლი მაღვრევინა....ბევრს არ მოსწონს "კრაზანა" იმიტომ, რომ კომუნისტებს მოსწონდათ, მაგრამ როგორც ჰოლდენი იტყოდა "სულ ქინძზე არ მკიდია" რა მოსწონდათ კომუნისტებს?  ისე, ვოინიჩი რომ  რუსი ყოფილიყო ალბათ აუცილებლად შეიტანდნენ მას ზემოთ ხსენებულები სასკოლო პროგრამაში. ჯობია უშუალოდ "კრაზანაზე" გადავიდე...."პიზის სასულიერო სემინარიის ბიბლიოთეკაში არტური ხელნაწერ ქადაგებათა გროვას ათვალიერებდა....." არტური ერთი მორწმუნე ბიჭია, რომელიც სემინარიაში სწავლობს, უყვარს ბავშვობის მეგობარი ჯემა, აღმერთებს თავის მოძღვარს (მონტანელის, რომელიც შემგედ კარდინალი ხდება) და მოვალედ თვლის საკუთარ თავს, დაეხმაროს იტალიას და იტალიელ ხალხს, გატაცებულია იდეით და ღრმად სწამს, რომ აუცილებლად უნდა წავიდეს "იმ სინათლისკენ, რომელსაც წინ ხედავს". (რომანში ასახულია იატაქვეშა ორგანიზაციის– "ახალგაზრდა იტალიის" წევრთა მოღვაწეობა მე–19 საუკუნის 30–40–იან წლბში). თუმცა მოვლენები სწრაფად იცვლება.... არტური იპოვის წერილს, რომლისგანაც შეიტყობს მამის ვინაობას, მამა კი არც მეტი არც ნაკლები მისი მოძღვარი მონტანელია....  ეს საიდუმლო არტურის მთელ ცხოვრებას შეცვლის, შეცვლის მთელი ამ სიყვის გაგებით..... სახელიდან დაწყებული რწმენით დამთავრებული... ძნელია იმ გრძნობების გამოხატვა რასაც მკითხველი არტურთან ერთად განიცდის წერილის წაკითხვისას, ჯვარცმის დამსხვრევისას, ღმერთის უარყოფისას.... არტურმა გადაწყვიტა მომკვდარიყო, მომკვდარიყო ყველასთვის, მაგრამ არა იტალიისთვის, გადაწყვიტა ყოფილიყო თავისუფალი, როგორც ფრინველი, ამიტომ გადაწყვიტა გამგზავრება შორეულ ქვეყანაში... მან აიღო ქაღალდის ნაგლეჯი და დაწერა ის, რაც პირველადვე მოუვიდა აზრად: "მე მწამდა თქვენი ისე, როგორც ღმერთის, მაგრამ ღმერთი თიხის კერპი ყოფილა, რომელიც ჩაქუჩითაც ადვილად იმსხვრევა, თქვენ კი მთელი სიციცხლე მატყუებდით". მან გაკეცა ქაღალდი და მონტაელის მისამართი დააწერა, მერე კი....-  "ეძიეთ ჩემი გვამი დარსენში". შემდეგ დაიხურა ქუდი და ოთახიდან გავიდა, როდესაც დედამისის სურათის წინ გაიარა ახედა მას, გაიღიმა და მხრები აიჩეჩა: ისიც ხომ ატყუებდა!არტურს გემზე დავემშვიდობეთ და 13 წლის შემდეგ ისევ შევხვდით ცხოვრებაში (თუკი შეიძლება ამას ცხოვრება ვუწოდოთ) მრავალ სიმწარე  გამოვლილს, შავ მუშად მომუშავეს ცირკში, თავლაში, მაღაროში, ტყეში... შევხვდით ნაწამებ და დასახიჩრებულ ფელიჩე რივარესს, რომელსაც მხოლოდ თვალები შერჩენოდა ძველი არტურის. მაგრამ ახლა ის მწარე ენის პატრონი „კრაზანა“ იყო, რომელიც ფელეტონებს და პამფლეტებს აქვეყნებდა გაზეთებში, რომელიც ყველაზე უფრო მომაკვდინებელ იარაღს იყენებდა–სიცილს, ამით იყო პოპულარული და ამიტომ მოიწვიეს „ახალგაზრდა იტალიელებმა“ (მათ შორის ჯემაც იყო). „კრაზანა“ კი აპენინის კონტრაბანდისტებმა შეარქვეს მწარე ენისთვის, რომელმაც მრავალი უბედურთაგანი გადაარჩინა სულით დაცემას. ....კრაზანა ისევ შეხვდა ჯემას, ისევ შეხვდა მამამის კარდინალ მონტანელის, მკვახე და მწარე იყო მათთან ურთიერთობაში, მაგრამ უყვარდა ორივე... უყვარდა სასტიკად... სასტიკად !კრაზანა სახიფათო და არაკანონიერ ქმედებებს ჩადიოდა იტალიისთვის ჯემასთან და მის მეგობარ მარტინისთან ერთად..... საბოლოოდ ყველაფერი ისე წარიმართა, რომ მალე მისთვის დახვრეტა უნდა მიესაჯათ... მაგრამ აუცილებელი იყო სასულიერო პირის „თანხმობაც“.აი აქ იწყება ყველაზე ემოციური და ცრემლმლიანი ნაწილი... კრაზანა იბრძვის... მასთან მამამისია, „არტურის მკვლელი“..... ნეტა შემეძლოს სიტყვები მოვძებნო იმის გადმოსაცემად, როცა კრაზანამ თავისი ვინაობა გაამხილა.... ის არასოდეს ყოფილა ასეთი.... მამას და შვილს დავიწყებოდა ყველაფერი... სიკვდილიც, სიცოცხლეც და ისიც, რომ მტრები იყვნენ !!!  კრაზანას უყვარდა მონტანელი,  მონტანელისაც უყვარდა კრაზანა, მაგრამ უყვარდა– ღმერთი“ც“. კკრრაზზანას კი ღმერთთან გაყოფილი სიყვარული არ სურდა. მონტანელი სასტიკი არჩევანის წინაშე იდგა: ღმერთი ან შვილი! კრაზანა გამუდმებით ეკითხებოდა „მე თუ ის?“ მონტანელი კი იმეორებდა  რომ უყვარდა ის, უყვარდა არტური.... რომ მას დედამისის თვალები ჰქონდა.... კრაზანას ძვირად დაუჯდა ეს სიყვარული და მოფერებით და ტკბილი სიტყვებით მასში არტური არ დაბრუნდებოდა!  მონტანელი აქვითინდა... კრაზანას არ უნდოდა ამ ხმის გაგონება, რადგან ჩაქუჩივით ურტყამდა ეს მის ტვინს, უვლიდა მთელს სხეულს....დამთავრდა...ყველაფერი გასაგები გახდა, კრაზანამ უსიტყვოდ უთხრა მონტანელის „წადი“ და ისიც გავიდა საკნიდან.ერთი წუთის შემდეგ კრაზანა წამოვარდა:მე ამას ვერ გადავიტან! დაბრუნდით პადრე, დაბრუნდით!

გ ა ლ ი ლ ე ვ ე ლ მ ა     გ ა ი მ ა რ ჯ ვ ა ! ! ! !

კრაზანას  სიკვდილით დასჯა ისეთივე რთული აღმოჩნდა, როგორიც იყო მთელი მისი ცხოვრება...ოთხშაბათს დილით, მზის ამოსვლისას გაიყვანეს ეზოში... საშინელ ტკივილებს გრძნობდა, მაგრამ მხიარული ღიმილით მოდიოდა... „ჯარისკაცები, რომლებსაც ხელში თოფები ეჭირათ, ძლივს იკავებდნენ ცრემლებისგან თავს. მათ სტანჯავდათ იმის ფიქრი, რომ კრაზანა უნდა მოეკლათ. კრაზანა თავისი ბასრი ენით, მოსწრებული პასუხებით, დაუსრულებელი სიცილით და მაგალითის მიმცემი ვაჟკაცობით შეიჭრა მათ უფერულ, ნაღვლიან ცხოვრებაში როგორც მზის შუქი, და გრძნობა, რომ ახლა ის მათი ხელით უნდა მომკვდარიყო, მათთვის იგივე იყო, რაც ნათელი მზის ჩაქრობა."კრაზანას ბოლო სურვილი იყო მისთვის თვალები არ აეხვიათ, ის უყურებდა თავის სიკვდილს.... სიკვდილს კი ეშინოდა კრაზანასი.... „ყველა ჯარისკაცი ისროდა განზე, იმ იმედით, რომ სასიკვდილო ტყვია გასროლილი იქნებოდა მეზობლის ხელით.“კრაზანა დასცინოდა მათ და გაუწვრთნელ ჯარისკაცებს ეძახდა, ლამის თვითონ უხელმძღვანელა საკუთარი დახვრეტის პროცესს... „მწკრივი გადაიქცა აცახცახებულ ადამიანების ჯგუფად, ისინი გიჟებივით გამოიყურებოდნენ. ერთს არც უსვრია, გადააგდო თოფი და მიწაზე დავარდა ქვითინით:  –არ შემიძლია!“საბოლოოდ კრაზანა მაინც წაიქცა გაისმა „მოკვდაო“ როცა ისევ აცახცახდა და მუხლს დაეყრდნო–კიდევ ამაცდინეთ ძმებო! თავიდან სცადეთ.... იქნებ ახლა.....
კრაზანას სიკვდილის ბოლო წუთებს კარდინალმა მონტანელიმაც მოუსწრო, რომელსაც შვილმა ასეთი კითხვა დაუსვა –პადრე... თქვენი ღმერთი..... დაკმაყოფილებულია?  და თავი ექიმის ხელზე დაუვარდა.არტური მოკვდა.როცა კრაზანას სიკვდილი მისმა თანამებრძოლმა და მეგობარმა მარტინიმ გაიგო სადღაც სიღრმეში უსაზღვრო სიცარიელე იგრძნო, რომლის ამოვსება არაფერს შეეძლო, ვინაიდან კრაზანა აღარ იყო... „ყველაზე ძლიერი სიყვარული ის არის, როცა შენს სულს შესწირავ მოყვასსა შენსას“– კრაზანამაც შესწირა...დაბოლოს, კრაზანას წერილი ჯემას მიმართ სიკვდილის წინა დღეს დაწერილი...
„ძვირფასო ჯიმ“! (სტრიქონები უეცრად გაიფანტნენ და ნისლში ჩაინთქნენ. ჯემამ ხელმეორედ დაკარგა ის! დაკარგა ისევ! თავისი ბავშვობის სახელის წაკითხვაზე ჯემამ კვლავ მწვავედ იგრძნო ეს დანაკარგი და ისეთი სასოწარკვეთით დაუშვა ხელები, თითქოს მიწა, რომელიც მკვდარს ეფარა, მთელი თავისი სიმძიმით ახლა თვითონ ჯემას დასწოლოდა).“ხვალ გამთენიისას დამხვრეტენ და  მინდა შევასრულო დაპირება და გითხრათ ყველაფერი, მხოლოდ ახლა უნდა გავაკეთო ეს. მგონია, არ ღირს გრძელი განმარტების დაწყება ჩვენს შორის. ჯერ კიდევ ბავშვებსაც კი ყოველთვის ზედმეტი სიტყვის გარეშე გვესმოდა ერთმანეთის.ამრიგად, თქვენ ხედავთ, ჩემო ძვირფასო, რომ სრულიად ტყუილად იტანჯებოდით იმის გამო, რომ ოდესრაც სახეში გამარტყით. ეს ძნელი გადასატანი იყო ჩემთვის, მაგრამ შემდეგში მრავალი გარტყმა მივიღე და გადავიტანე. რამდენიმეს სამაგიერო გადავუხადე კიდეც. და ახლა, აქ, ციხეში, როგორც თევზი ჩვენი ბავშვობის წიგნიდან, „ცოცხალი ვარ და კუდს ვიქნევ“ – ვიქნევ უკანასკნელად.... ხვალ დილით კი finita la comedia.  ჩემთვის და თქვენთვის ეს ნიშნავს: ცირკის წარმოდგენა დამთავრებულია.
რაც შეეხება ხვალინდელ დილას, მე მინდა, თქვენ და მარტინიმ იცოდეთ, რომ სავსებით ბედნიერი და კმაყოფილი ვარ და მეტს არაფერს მოვითხოვ ბედისგან. გადაეცით ეს მარტინის, როგორც ჩემი უკანასკნელი გამოსათხოვარი სიტყვა. ის საყვარელი და კარგი მეგობარია... გაიგებს. მე ვიცი, ძვირფასო, რომ ჩვენი მტრები, რომელნიც ფეხქვეშ სთელავენ ხალხის საარსებო ინტერესებს და მიმართვენ წამებას და სიკვდილით დასჯას, ამით ჩვენს საქმეს ხელს უწყობენ, ხოლო თავისთვის კი სამარეს ითხრიან. მე ვიცი, რომ თუ თქვენ, ცოცხლები, ხელიხელჩაკიდებული იქნებით და გადამწყვეტ იერიშს მიიტანთ მტერზე, უდიდესი ამბების მოწმენი გახდებით. ხვალ დილით კი მე გავალ ეზოში ისევე მხიარულად, როგორც არდადეგებზე შინ მიმავალი ბავშვი. მე შევასრულე ჩემი წილი საქმე, და რომ კეთილსინდისიერად შევასრულე, ამას ამტკიცებს ჩემი სასიკვდილო განაჩენი. ისინი მკლავენ იმიტომ, რომ ჩემი ეშინიათ. ამაზე მეტი რაღა უნდა ინატროს კაცმა?თუმცა კიდევ მაქვს სხვა სურვილები. კაცს, რომელსაც სიკვდილი ელის, უფლება აქვს რაიმე უნდოდეს. ჩემი სურვილია აგიხსნათ, თუ რატომ ვიყავი თქვენთან მკვახე და ვერ დავივიწყე ძველი წყენა.თქვენ, ალბათ, თვითონაც კარგად იცით, რატომ მოხდა ასე და თუ ამას ვწერ, მხოლოდ იმიტომ, რომ მსიამოვნებს ამის წერა. მე მიყვარდით ჯემა, როცა ჯერ კიდევ პატარა გოგონა იყავით, ჩითის კაბა გეცვათ და ატარებდით ნაწნავს, რომელიც ვირთხის კუდს ჰგავდა. მე ახლაც მიყვარხართ თქვენ. გახსოვთ, ხელზე რომ გაკოცეთ, როგორ საცოდავად მემუდარებოდით, აღარასოდეს გაიმეოროთ ესო. მე ვიცი, რომ მაშინ ცუდად მოვიქეცი, მაგრამ უნდა მაპატიოთ, ახლა კი ვეამბორები ქაღალდს, რომელზედაც თქვენი სახელი წერია. გამოდის, რომ მე თქვენ გაკოცეთ ორჯერ. ორჯერვე თქვენი თანხმობის გარეშე. მორჩა და გათავდა. მშვიდობით, ჩემო ძვირფასო!“.ბარათის ქვეშ სახელი არ ეწერა.იყო მხოლოდ ლექსი, რომელსაც ისინი ერთად სწავლობდნენ ბავშვობისას:„ველზე დაფრინავს პეპელა მარდიდა სულ არა აქვს სიკვდილის დარდი“.
რამდენიმე წუთის შემდეგ  კიდევ ერთი სასიკვდილო ცნობა მოვიდა.... ალბათ მიხვდით ვისიც...„ეპისკოპოსი, მისი უწმინდესობა კარდინალი მონსინიორი ლორენცო მონტანელი უეცრად გარდაიცვალა. მას გული გაუსკდა“.გულის გასკდომა – განა ეს ცუდად მოგონილი ახსნა–განმარტებაა?

ეტელ ლილიან ვოინიჩი (1864–1960)

მშურს იმის, ვინც აწი წაიკითხავს